W połowie drogi między Ojcowem a Pieskową Skałą, 2,5 km na zachód od Skały,
wysoko na skalnym cyplu rozciąga się zespół architektoniczno – krajobrazowy w Grodzisku,
zwany Pustelnią błogosławionej Salomei. To malownicze miejsce ma długą i
ciekawą historię.
Grodzisko wznosi się na wysokości 340 m n.p.m., ponad Doliną Prądnika. Na terenie
wsi odkryto neolityczne kopalnie i pracownie krzemienia, ślady kultury łużyckiej z epoki
brązu (XI – VIII w. p.n.e.) oraz wczesnośredniowieczne grodzisko. Zostało ono założone
przez Henryka Brodatego w 1228 r. Nie było wówczas jeszcze zamków w Pieskowej
Skale i w Ojcowie.
Pierwsze wzmianki o tym miejscu pochodzą z początku XIII
w.
Po śmierci syna Henryka Pobożnego, gród przeszedł w ręce Bolesława Wstydliwego,
który następnie w 1243 r. przekazał to miejsce swojej siostrze, wdowie po królu halickim
Kolomanie – Salomei, wówczas już klarysce, by mogła przenieść tam z Zawichostu,
zgromadzenie zakonne – klasztor klarysek. Klasztor prawdopodobnie powstał
po roku 1257, z którego pochodzi, uzyskana od papieża Aleksandra IV, bulla zatwierdzająca
przeniesienie klarysek nękanych napadami tatarskimi w bezpieczne miejsce, nazwane
Lapis Sanctae Mariae. Po śmierci Salomei w 1268 r. klasztor w Grodzisku funkcjonował
jeszcze prawie 50 lat, uległ jednak zniszczeniu podczas walk o tron krakowski.
Zabudowa wzgórza klasztornego prawdopodobnie była skromna i niezbyt bezpieczna,
gdyż siostry od początku XIV w. starały się o przeniesienie w inne miejsce.
W 1320 r., dzięki staraniom Władysława Łokietka, zakon został przeniesiony do kościoła
św. Andrzeja w Krakowie. Gród i klasztor w Grodzisku opustoszały i przez kolejnych
300 lat popadły w ruinę. Powoli siedziba klarysek popadała w zapomnienie. Do
dziś przed kościołem zachowały się resztki fosy i wałów ze średniowiecznego założenia
obronnego.
Grodzisko wraz z okolicznymi wioskami, tj. Skałą, Milonkami, Zadrożem, Sułkowicami,
Sobiesękami, było własnością Klarysek do XIX w. Należała do nich również Wielmoża,
jednak w XV w. zajęli ją Szafrańcowie, włączając do dóbr pieskoskalskich.
Dopiero w XVII w. zainteresowano się klasztorem na Grodzisku. Miało to związek
z toczącym się procesem beatyfikacyjnym Salomei, ukończonym w 1673 r. Beatyfikacji
dokonał papież Klemens X. Początkowo na miejscu klasztoru wystawiono krzyż,
a w 1642 r. biskup Mikołaj Oborski poświęcił tam kaplicę p.w. Wniebowzięcia NMP,
ufundowaną przez ówczesną ksienię krakowskich klarysek Eufrozynę Stanisławską70
oraz kolumnę, na której stanęła figura błogosławionej Salomei. Kolumna została, niestety
zniszczona przez wichurę ok. 1900 r. Dziś na jej miejscu znajduje się figura św.
Klary pochodząca z pocz. XX w.
W 1677 r. prebendarzem na Grodzisku został ksiądz Sebastian Piskorski (1636 – 1707),
kanonik krakowski, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, erudyta i znawca
sztuki. Był między innymi autorem i kierował budową dekoracji akademickiej Kolegiaty
św. Anny w Krakowie.
W latach 1677 – 1691 był inicjatorem, projektodawcą i współfundatorem (wraz z ksienią
krakowskich klarysek Ludwiką Zamoyską) całego zespołu architektoniczno – rzeźbiarskiego
w stylu manierystycznym, zwanego potocznie pustelnią bł. Salomei
Kult księdza Sebastiana Piskorskiego dla bł. Salomei wyrósł na gruncie jego związków
z krakowskimi klaryskami, których był kapelanem i spowiednikiem oraz prebendarzem
ich dawnej siedziby w Grodzisku.
Założenie składa się z kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP i bł. Salomei, domu prebendarza,
domków modlitwy i pustelni. Całość w rzucie przypomina literę L, bowiem
w obręb murów jest włączona także kolumna bł. Salomei.
Barokowy kościół stojący na miejscu XIII –wiecznego klasztoru został rozbudowany
w 1677 r. Do elementów barokowych należy hełm wieży, portal, wykrój okien i obeliski
ze spływami, ujmujące po bokach wieżę kościoła.
Zewnętrzna prostokątna bryła
zbliżona jest do budowli romańskiej. Potwierdziły to prace wykopaliskowe. Również
przestrzenne, jednonawowe wnętrze, przesklepione kolebką i udekorowane kasetonowym
stiukiem świadczy o przynależności do stylu renesansowego. Marmurowy ołtarz
główny, wypełnia całą zachodnią ścianę prezbiterium, aż po sklepienie. Pochodzi on
jednak z innego kościoła. Nad jego belkowaniem znajduje się obraz Koronacji Najświętszej
Marii Panny malowany przez Franciszka Smuglewicza
Po bokach ołtarza
znajdują się rzeźby św. Sebastiana i św. Józefa z Dzieciątkiem. W ołtarzu bocznym
znajduje się figura bł. Salomei, a po przeciwnej stronie - św. Marii Magdaleny. Dopełnieniem
wystroju jest ambona z XVIII w. oraz konfesjonały i marmurowe kropielnice
Górna część okrągłej wieży kościoła została spalona w 1939 r. i dopiero w latach 60.
XX w. odbudowana.
Do zewnętrznej zachodniej ściany prezbiterium przylega „Grota Ogrodu Getsemańskiego”
Kościół jest mocno zniszczony i wymaga natychmiastowej konserwacji.
Przed kościołem, stoi dom prebendarza pochodzący z końca XVII w. Został on przebudowany
i odnowiony w latach 1984 – 1985. Od kilkunastu lat jest wykorzystywany
przez Akademicki Ośrodek Duszpasterski Kurii Diecezji Kieleckiej.
Całość otacza mur zbudowany z cegły i wapienia, w którym znajduje się brama o wykroju
półkolistym i trzy mniejsze – wszystkie o barokowych formach.
Z drugiego muru, który tu kiedyś istniał, została tylko wolno stojąca bramka i resztki filarów
na stoku.
W murze otaczającym kościół tkwi pięć posągów członków rodziny bł. Salomei i Henryka
Brodatego, wyrzeźbionych w piaskowcu. Przedstawiają one: Henryka Brodatego,
naprzeciwko - jego żonę św. Jadwigę Trzebnicką trzymającą w ręce model kościoła
(prawdopodobnie kościoła św. Anny w Krakowie), kolejna figura przedstawia Bolesława
Wstydliwego – brata Salomei, za kościołem natomiast, znajduje się posąg bł. Kunegundy
– żony Bolesława Wstydliwego i króla Kolomana Węgierskiego – męża bł. Salomei.
Autorem posągu Henryka Brodatego jest Bartłomiej Berrecci, włoski architekt budujący
również kaplicę Zygmuntowską na Wawelu. Rzeźba jest prawdopodobnie wyobrażeniem
króla Dawida i przeniesiono ją do Grodziska w katedry na Wawelu.
Za kościołem znajduje się budynek z wykonanymi na wzór jaskiń trzema sztucznymi
grotami. Są to domki modlitwy: św. Marii Magdaleny, Zaśnięcia NMP i św. Jana
Chrzciciela
Z pierwotnej dekoracji kapliczek niewiele się zachowało, freski i napisy są mało czytelne.
W kaplicy św. Jana znajduje się podobizna króla Jana III Sobieskiego.
Przed kapliczkami stoi granitowy obelisk na grzbiecie słonia
Renesansowa
rzeźba wzniesiona trzy lata po zwycięstwie Jana III Sobieskiego pod Wiedniem,
tj. w 1686 r. Wzorowana jest na obelisku autorstwa Lorenzo Berniniego, który stoi
przed kościołem Santa Maria Sopra Minerva w Rzymie. Rzeźba słonia swą formą odrobinę
przypomina przedstawienia hinduskie
Z trąby niegdyś tryskała fontanna.
Nieco niżej, ukryta w lesie i oddalona od posągu jest zniszczona pustelnia bł. Salomei.
Wewnątrz zachował się jej ołtarzyk, resztki dekoracji stiukowej, a w kącie celi
Góra Kalwaria i Grób Chrystusa.
Po prawej stronie znajduje się kamienne łóżko bł. Salomei. Widoczne są także czytelne
napisy łacińskie – na lewo od ołtarza:Ubi est thesaurus meus ibi et cor meum (Gdzie
skarb mój tam i serce moje), zaś po prawej nad łóżkiem: Quid est sommus – Gelidae
mortis imago (Czym jest sen – Obrazem chłodnej śmierci).
Zespół w Grodzisku jest wzorowany na założeniach włoskich i uznawany za przykład
wpływu Berniniego na sztukę polską.
W Grodzisku mieszkało kilku pustelników. W XVII w. przybył tu Aleksander Soboniewski,
oboźny hetmana koronnego, który przełożył fragmenty Biblii na język polski.
Po śmierci w 1674 r. został pochowany w pustelni przy ścianie ołtarza bł. Salomei.
W 1811 r. J.U. Niemcewicz wspomina byłego karmelitę z Austrii, ks. Maurera, który
przybywszy na Grodzisko zajmował się leczeniem chorych. Pod koniec XIX w. mieszkał
tu także pobożny brat Franciszek Warkocz i staruszek Feliks Ekkert.78
Pełen uroku i barokowego kunsztu zespół pustelni błogosławionej Salomei to zabytek
niezwykły. Walory naturalne w połączeniu z dziełem sztuki tworzą niepowtarzalny
efekt estetyczny i emocjonalny.
Pustelnia bł. Salomei to wspaniałe miejsce do wyciszenia i kontemplacji. Potwierdzają
to liczne wpisy turystów do księgi pamiątkowej umieszczonej w kościele.
9 pazdziernik ad2006
|
