HISTORIA RUCHU TURYSTYCZNEGO W OJCOWSKIM PARKU NARODOWYM

Ojcowski Park Narodowy leży w okolicy wielkich aglomeracji miejsko - przemysłowych takich jak Górnośląski i Krakowski Okręg Przemysłowy oraz rejonu Bukowno – Olkusz. Park jest obszarem o wysokich walorach przyrodniczych, jak i kulturowych, dlatego tez od dawna wzbudzał zainteresowanie turystów. W 1787 r. Ojców zwiedzał król Stanisław August Poniatowski, a jego relacje z podróży zostały opisane przez Adama Naruszewicza w „Diariuszu podróży”. Tu przebywał również Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic. Na rozwój turystycznej funkcji Ojcowa miało wpływ uzdrowisko, założone w Ojcowie w XIX w. Głównym powodem przekształcenia Ojcowa w uzdrowisko były walory klimatyczne i krajobrazowe. W czasie powstania styczniowego spłonęła większość obiektów uzdrowiskowych. Pod koniec lat 80-tych XIX w. zaczęto odbudowywać i wznosić nowe obiekty zdrojowe oraz pensjonaty. Przełom XIX i XX w. był okresem ponownego rozkwitu Ojcowa. Pierwsze informacje o frekwencji osób zwiedzających Ojców pochodzą z końca XIX w. W latach 90-tych przyjeżdżało tu rocznie od kilkuset do 2,5 tysiąca osób. Po uzyskaniu niepodległości w 1918 r., w związku z ułatwieniem dostępu do uzdrowisk karpackich, Ojców powoli przestawał spełniać rolę uzdrowiska. W latach 20-tych XX w. zbudowano osiedle uzdrowiskowe na Złotej Górze. Liczba turystów w tym okresie wzrosła do kilku tysięcy osób rocznie. Po II wojnie światowej nastąpił szybki wzrost ruchu turystycznego do ok. 500 tysięcy osób rocznie. W latach 50-tych ubiegłego wieku, w niektóre dni frekwencja sięgała nawet 20 tysięcy osób. Głównie przyjeżdżali górnicy śląscy i robotnicy budujący Nową Hutę w Krakowie. Na zmianę formy wypoczynku wpłynęły hasła „turystyka dla mas” i „turystyka dla świata pracy”. Wówczas Ojców znalazł się również w programie szkolnych wycieczek, co spowodowało wzrost przyjazdów młodzieży szkolnej. W pierwszych latach istnienia Parku frekwencja odwiedzających przekraczała pojemność turystyczną i wynosiła ok. 240 osób na 1 ha powierzchni w ciągu roku.Wyjście z zamku w PIESKOWEJ SKALE W latach 70-tych nastąpił spadek frekwencji, wywołany wyeksploatowaniem infrastruktury turystycznej. Przyczyną były również ograniczenia w ruchu turystycznym wprowadzone przez dyrekcję Parku. Ruch turystyczny od przełomu lat 50. i 60-tych, do początku lat 90-tych wykazywał tendencję spadkową. Obecnie utrzymuje się na tym samym poziomie i przekracza kilkakrotnie dane z przełomu XIX i XX w.Od kilku lat wzrasta również liczba turystów przyjeżdżająca własnym samochodem. Niestety, mimo ograniczeń wjazdu na teren Parku, ruch ten nasila się i stwarza duże utrudnienie w ochronie przyrody. Obecnie Ojcowski Park Narodowy odwiedza ok. 400 tysięcy osób rocznie. Największa liczba przyjazdów notowana jest w maju i czerwcu we wtorki i środy, są to zwykle wycieczki szkolne. Duże natężenie turystów występuje również w dni wolne od pracy i tzw. „długie weekendy”. Sezon turystyczny trwa od końca kwietnia do początku listopada. Dla turystyki weekendowej i świątecznej duże znaczenie ma lokalizacja Parku w pobliżu aglomeracji miejsko - przemysłowych, szczególnie Krakowa i aglomeracji katowickiej, z dostępnością komunikacyjną. W ciągu dnia wolnego od pracy, dzienna frekwencja turystów wynosi ok. 2 – 3 tysięcy osób, natomiast w pozostałe dnie rzadko przekracza 400 osób. Turystyka świąteczna koncentruje się głównie w rejonie Pieskowej Skały i w Ojcowie. W ruchu turystycznym znaczenie ma pora roku. Z badań wynika, że ponad 60% młodzieży szkolnej przybywa do Ojcowa w maju i czerwcu i ok. 20% jesienią. Dorośli odwiedzają Park w dni wolne od pracy i podczas urlopów wakacyjnych . Celem wycieczek zarówno szkolnych, jak i turystów indywidualnych jest poznanie Doliny Prądnika oraz zwiedzanie miejsc, będących główną atrakcją turystyczną Parku. Najczęściej odwiedzanymi obiektami są: Jaskinia Łokietka, zamek w Pieskowej Skale, Muzeum im. prof. Władysława Szafera, jaskinia Ciemna i Zamek w Ojcowie. Ruch turystyczny koncentruje się również w okolicy Krakowskiej Bramy i w Parku Zamkowym. Do miejsc mniej popularnych, odwiedzanych rzadko należy Pustelnia błogosławionej Salomei w Grodzisku i Dolina Sąspowska. W tych rejonach przebywa ok. 2% wycieczek zorganizowanych, dlatego też nie prowadzi się statystyk turystów indywidualnych. W latach 1998 – 2001 spadła liczba turystów odwiedzających Park, mimo to nie zmieniła się ogólna ilość osób przybywających do niego w ciągu roku. Przewagę wśród zwiedzających stanowią uczniowie szkół. Spada ilość turystów dorosłych, zwłaszcza w grupach zorganizowanych. Spowodowane jest to zanikiem wycieczek z zakładów pracy. Wycieczki te popularne były w latach 80-tych XX w., wtedy to stanowiły 10% zwiedzających, natomiast teraz ich liczba spadła do 1,6%. Nastąpił jednak wzrost liczby turystów indywidualnych.drewniany most w Ojcowie Od początku XIX w. do połowy lat 20-tych XX w. na terenie Parku dominowała turystyka uzdrowiskowa, pobytowa. Łatwa dostępność Ojcowa od 1928 r. spowodowała zmiany w formie ruchu turystycznego. Zamiast długich wycieczek przeważały krótkie, jednodniowe wyjazdy lub nawet kilkugodzinne, które po II wojnie światowej stały się główną formą ruchu turystycznego w Dolinie Prądnika. W Parku główną formą turystyki jest wypoczynek sobotnio – niedzielny, który bezpośrednio wiąże się z sąsiedztwem wielkich aglomeracji oraz turystyka krajoznawcza, najbardziej popularna i najczęściej uprawiana. Uczestnikami zwykle są uczniowie szkół z okolicznych województw, którzy przyjeżdżają na kilka godzin. Ojców znajduje się bowiem, na trasie kilkudniowych wycieczek organizowanych do Krakowa i w góry, dlatego tez wycieczki odwiedzają Park po drodze i przebywają tylko kilka godzin. W ciągu ostatnich 40 lat bardzo uproszczono formę zwiedzania Parku. Przewodnicy przekazują tylko ogólne i bardzo powierzchowne informacje na temat Doliny Prądnika. Jest to spowodowane częstym pośpiechem, szczególnie w okresie nasilonego ruchu turystycznego. Wycieczki przybywają maksymalnie na 5 godzin, co prowadzi do wypracowania przez przewodników nawyków i skrótów. Przyjazd do Ojcowa jest traktowany jako wypoczynek i pobyt na świeżym powietrzu, a nie jako możliwość szerszego poznania Doliny Prądnika. Zainteresowanie przyrodą jest jednym z celów przyjazdu do Ojcowskiego Parku Narodowego tylko dla 27% odwiedzających, 32% deklaruje chęć wyjazdu poza miasto, a 37% preferuje piesze wędrówki. Większość turystów zwiedza tylko najbardziej popularne obiekty, czyli Jaskinię Łokietka i zamek w Pieskowej Skale. Od kilku lat coraz bardziej popularną formą zwiedzania Parku jest turystyka rowerowa, która uprawiana jest wzdłuż niektórych szlaków i drogami publicznymi. Jest ona uważana za pożądaną formę turystyki, ponieważ poza nielicznymi wyjątkami nie stwarza zagrożeń dla przyrody. Wyjątkami są przypadki wjeżdżania, mimo zakazu, na strome szlaki do jaskini Łokietka i Ciemnej. Od połowy lat 90-tych XX w. turyści mają możliwość korzystania z prywatnych dorożek mieszkańców na trasie Ojców – Krakowska Brama – Pieskowa Skała. Na terenie Parku obowiązuje zakaz uprawiania wspinaczki. Jedynym wyjątkiem jest skała Pochylec w Grodzisku. Obecnie na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego istnieje 25 km znakowanych tras pieszych. Prawie 250 ha Parku jest wyłączone z ruchu turystycznego i niedostępne do zwiedzania. Zakaz ten dotyczy przede wszystkim terenów ochrony ścisłej, obszarów leśnych i terenów położonych poza szlakami. Zamknięte są przede wszystkim Wąwóz Jamki i Chełmowa Góra. Niedostępne są również jaskinie, z wyjątkiem Ciemnej i Łokietka. Sieć znakowanych szlaków utworzono z myślą o wielodniowych wędrówkach pieszych. Ojcowski Park Narodowy przecinają: główne szlaki Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej: „Orlich Gniazd” oraz „Warowni Jurajskich” z Rudawy do Podzamcza. Uzupełniane są one przez krótkie szlaki Ojcowskiego Parku Narodowego: szlak zielony z Doliny Sąspowskiej przez Złotą Górę, Ojców, Górę Okopy do Puchaczówki i czarny ze Złotej Góry przez Ojców do Jaskini Łokietka. Rola szlaków znakowanych, jako tras wędrówek stopniowo zanika, w związku ze zmianą formy ruchu turystycznego wakacyjnego na weekendowy oraz coraz bardziej rozpowszechnioną turystyką samochodową i rowerową. Ruch turystyczny koncentruje się na najbardziej atrakcyjnych szlakach wewnętrznych Parku, czego skutkiem jest nadmierne przeciążenie i niszczenie szlaków i ich bezpośredniego otoczenia oraz proces erozji gleb i synantropizacja roślinności. Najczęściej odwiedzanym miejscem jest otoczenie Krakowskiej Bramy. Okolica charakteryzuje się ciekawym krajobrazem i pozbawiona jest wszelkiej działalności gospodarczej człowieka. BRAMA KRAKOWSKA Pod koniec lat 50-tych XX w. zburzono budynek wytwórni wód gazowanych, a w 1982 r. zlikwidowano parking, który mógł pomieścić 25 autokarów i kilkadziesiąt samochodów osobowych. Obecnie miejsce to jest zamknięte dla ruchu samochodowego i dostępne wyłącznie dla turystów pieszych. Usunięto również stoiska handlowe. W 1986 r. wzniesiono obudowę nad „Źródłem Miłości”. W Polsce powstaje coraz więcej ścieżek służących samodzielnemu zwiedzaniu przez turystów. Są one elementem systemu interpretacji terenu posługującego się różnymi środkami, takimi jak tablice informacyjne, ekspozycje muzealne, wszelkiego rodzaju publikacje. W ciągu ostatnich kilku lat, na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego powstało 17 km sieci ścieżek naukowo – dydaktycznych. Wykonane są przez adaptację istniejących już szlaków, na których ustawiono tablice interpretujące najciekawsze miejsca. Do Krakowskiej Bramy prowadzi ścieżka poznawcza z Parku Zamkowego w Ojcowie, przez Jaskinię Łokietka i Wąwóz Ciasne Skałki. W rejonie Krakowskiej Bramy w ciągu roku przebywa ok. 300 tysięcy osób. Realizacja podstawowych celów Parku wymaga uwolnienia Doliny Prądnika z funkcji wypoczynkowych, rekreacyjnych oraz gospodarczych. Istnieje, niestety możliwość zagospodarowania pozostałej, atrakcyjnej pod względem krajobrazowym, części Wyżyny. W tym celu funkcję turystyczną przejął Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych, który został utworzony w 1981 r. Potrzeby organizacji ruchu turystycznego uwzględnia również plan zagospodarowania przestrzennego Parku, zatwierdzony w 1963 r. i zaktualizowany w 1970 r. Jego podstawowym celem jest modernizacja i odbudowa dróg obwodnicowych na obrzeżach Parku, które pozwoliłyby zmniejszyć ruch samochodowy w najbardziej uczęszczanych rejonach Ojcowskiego Parku Narodowego. W 1982 r. zamknięto odcinek z Ojcowa do Murowni, który wiedzie przez malownicze serpentyny. Zakaz ten nie dotyczy mieszkańców i autobusów. Po wybudowaniu obwodnic, zamykane będą kolejne zagrożone odcinki drogi biegnącej dnem Doliny Prądnika. Zachowanie pierwszeństwa dla turystyki pieszej i krajoznawczej oraz wyłączenie z ruchu pojazdów samochodowych na niektórych odcinkach Parku, zapewni prawidłową ochronę przyrody w Ojcowskim Parku Narodowym.
ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE PARKU
Po utworzeniu uzdrowiska w Ojcowie powstawały pierwsze domu noclegowe. W 1860 r. został zbudowany „Hotel pod Łokietkiem” i „Wesele w Ojcowie”, które łącznie oferowały 50 miejsc noclegowych. W XIX w. istniało już 320 pokoi w obiektach zdrojowych i 80 stancji w chatach włościańskich. Do końca lat 80-tych XX w. wiele obiektów uległo wyeksploatowaniu. W latach 1990 – 2000 część prywatnych kwater odnowiono i obecnie zapewniają dobre warunki noclegowe. Wielkość bazy noclegowej w Ojcowskim Parku Narodowym jest zmienna. Na początku lat 90-tych było ok. 100 miejsc noclegowych, obecnie w samym Ojcowie jest ok. 200 miejsc w kwaterach prywatnych. Należy tu również dodać „Hotel pod Kazimierzem”, który liczy 24 miejsca. Nie świadczy on jednak usług noclegowych dla turystów indywidualnych, a jedynie dla uczestników zorganizowanych kursów i szkoleń dydaktycznych. Na Złotej Górze jest czynny Dom Wycieczkowy „Zosia”, liczący ok. 40 miejsc. Od 2002 r. w Grodzisku jest także dostępny Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego z 24 miejscami noclegowymi. Oprócz tego na terenie Parku znajdują się dwa pola namiotowe: na Złotej Górze i w Zazamczu, które mogą pomieścić ok. 50 namiotów. W okolicach Ojcowskiego Parku Narodowego usługi noclegowe, w tym agroturystyka są słabo rozwinięte i nie mają większego znaczenia dla odciążenia Parku od nadmiernego ruchu turystycznego. Przez cały rok funkcjonują schroniska w Woli Kalinowskiej i w Łazach, a podczas wakacji otwarte jest również schronisko w Skale. Łącznie oferują 140 miejsc. W południowej części Parku, w Korzkwi, u stóp odnawianego zamku mieści się Ośrodek Szkoleniowo – Wypoczynkowy Komendy Chorągwi Krakowskiej z 80 miejscami noclegowymi. W 1970 r. dyrekcja zamku w Pieskowej Skale zaadaptowała 6 komnat na potrzeby noclegowe. Obecnie zamek oferuje 12 miejsc noclegowych, niestety nie są one dostępne dla turystów indywidualnych. Udostępniane są gościom zamku. Wszystkie pokoje wyposażone są w urządzenia sanitarne, telewizory i telefony. Najczęstszymi gośćmi zamku są turyści z dużych miast Polskich oraz z Francji i Stanów Zjednoczonych. Po 1989 r. poprawie uległa baza gastronomiczna. Jeden lokal w Ojcowie jest całoroczny, a pozostałe są sezonowe. W Pieskowej Skale znajduje się całoroczna restauracja na zamku, w sezonie letnim czynne są również małe punkty gastronomiczne w okolicy. Restauracja w Pieskowej Skale została otwarta w 1969 r. Oferuje dania kuchni staropolskiej. Bazę towarzyszącą tworzą urządzenia umożliwiające turystom korzystanie z walorów turystycznych. Do takich urządzeń możemy zaliczyć parkingi i urządzenia umożliwiające ruch turystyczny osób niepełnosprawnych. Na terenie Parku istnieją trzy parkingi, mogące w sumie pomieścić ok. 300 pojazdów. W otoczeniu zamków Ojcowskiego Parku Narodowego parkingi są płatne. Jedyny bezpłatny parking znajduje się na Złotej Górze. Miejscowe parkingi szybko zapełniają się pojazdami. Cały ruch koncentruje się w Ojcowie i Pieskowej Skale. Kierowcy parkują swoje pojazdy również wzdłuż dróg, utrudniając w ten sposób przejazd innym. Na podstawie sprzedanych biletów, ilość parkujących pojazdów określa się na ok. 20 tysięcy, a wliczając również inne miejsca parkingowe i prywatne posesje, ilość można przybliżyć nawet do 40 tysięcy. Dla odciążenia Ojcowa, na Złotej Górze zbudowano duży, strategiczny parking oraz restaurację i pole namiotowe. Restauracja mieści się w modernistycznym parterowym pawilonie, który kojarzony jest z pawilonem modernizmu z wystawy światowej w Barcelonie, autorstwa Ludwiga Miesa van der Rohe. Na Złotej Górze najczęstszymi gośćmi są ludzie młodzi.


9 pażdziernika ad2006
webmaster: Jacek Hirsz