|
|
|||||||||||||
|
|
|
Vallis pulcherima et plantis raris ditissima (przepiękna dolina słynąca z rzadkich roślin) - tak napisał w 1809 r. o Dolinie Prądnika pierwszy badacz jej flory, profesor Liceum Krzemienieckiego Willibald Besser. Do dziś jego stwierdzenie zachowuje swą aktualność, mimo dużych przeobrażeń szaty roślinnej dokonanych w ciągu ponad 150 lat. Na bogactwo flory Ojcowskiego Parku Narodowego składa się ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych skupionych w ok. 30 zespołach roślinnych. Park zajmuje trzecie 
miejsce w Polsce pod względem liczebności gatunków, po Tatrach i Pieninach. Występuje tu ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, niespełna 1200 gatunków grzybów i blisko 200 gatunków porostów. W szacie roślinnej okolic Ojcowa występuje wiele gatunków reliktowych, tzn. pozostałości z minionych epok. Na bogatą florę Parku składają się głównie gatunki środkowoeuropejskie, stanowiące najliczniejszą grupę, północnoeuropejskie i azjatyckie. Są to na ogół pospolite składniki flory Doliny Prądnika, tworzące runo lasów liściastych lub wchodzące w skład typowych zbiorowisk leśnych (m.in. buk, grab, dąb szypułkowy). Największą osobliwością Ojcowskiej Doliny jest brzoza ojcowska Betula oycoviensis, występująca na południu doliny. Po raz pierwszy brzoza ojcowska została opisana w 1805 r. przez wspomnianego wcześniej badacza flory okolic Ojcowa – Willibalda Bessera. Dla ochrony tego gatunku utworzony został w wąwozie przy Hamerni rezerwat, ogrodzony i opatrzony tablicą. Przez ponad 100 lat brzoza ojcowska uchodziła za gatunek endemiczny, czyli występujący tylko na danym terenie. Później znaleziono ja również w Dolinie Kobylańskiej i w Wąwozie Bolechowickim. Ostatnie badania wykazały, że drzewo to nie jest jednak gatunkiem endemicznym i występuje w całej Europie Środkowej oraz w Skandynawii, a także na Wyżynie Nadwołżańskiej. Brzoza ojcowska w porównaniu z pospolitą brzozą brodawkową jest niższa, mniejsza i ma bardziej rozkrzewiony pokrój
Zachowanie gatunku brzozy ojcowskiej jest jednym z naczelnych postulatów ochrony przyrody w Polsce. W okresach zlodowacenia dyluwialnego teren Doliny Prądnika był pokryty lądolodem i leżał w strefie działania zimnego klimatu, który zniszczył starszą florę. Pierwsze lasy polodowcowe były prawdopodobnie podobne do tajgi syberyjskiej. Głównym gatunkiem był modrzew.
Zbiorowiska roślinne Doliny Prądnika podobne są do zbiorowisk sąsiednich części Jury Krakowsko – Wieluńskiej. Wyróżniają się one jednak szczególnym bogactwem. Najważniejszą rolę odgrywają tu lasy. W niektórych miejscach zmienione lub zniszczone przez niewłaściwą gospodarkę prowadzoną przez człowieka, zachowały na ogół swój
pierwotny charakter. Można wyróżnić kilka naturalnych zespołów, z których każdy występuje
na właściwych sobie stanowiskach i odznacza się odmiennie wykształconym profilem glebowym .W Ojcowskim Parku Narodowym wyróżniają się trzy główne kompleksy siedliskowe. Są to dna dolin, zbocza i wierzchowiny. Płaskie, wąskie dna dolin o żyznych glebach charakteryzują się chłodnym i wilgotnym mikroklimatem. Często utrzymują się tu mgły, dłużej zalega śnieg, występują przygruntowe przymrozki. To bardzo korzystne warunki dla roślin górskich i higrofilnych, czyli żyjące w środowisku silnie wilgotnym. Na dnie Doliny Prądnika pozostały grupy drzew i zarośla wierzbowo – olszowe. Nad potokiem występują łopuszyny i zbiorowiska nadbrzeżne z charakterystyczną miętą długolistną Mentha longifolia. Jednak większą część dna Doliny zajmują łąki i żyzne pastwiska oraz pola uprawne. Spośród zespołów roślinnych Parku największą powierzchnię zajmują lasy i zarośla. Na zboczach dolin czynniki wpływające na rozwój flory i warunki klimatyczne są bardzo zróżnicowane. Zbocza o wystawie północnej, zacienione, o zimnym mikroklimacie oraz płytkiej, kamienistej i próchniczej glebie, takie jak północne zbocza Chełmowej
Góry, zbocza wąwozów Jamek lub Korytanii, zajmują górskie zespoły leśne: buczyna
karpacka, lasy bukowo – jodłowe. Z gatunków górskich rosną tu: paproć narecznica klapowata Oreopterius limbosperma, żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa o
fioletowych, rozwijających się wczesną wiosną kwiatach, przetacznik górski Veronica
montana, obok nich znajdują się rośliny charakterystyczne dla lasów bukowych: marzanka wonna Asperula odorata, szczyr trwały Mercurialis perennis oraz kokorycz pusta Corydalis cava. Większość z nich zakwita wczesną wiosną przed rozlistnieniem się drzew, kiedy do niższych partii docierają jeszcze promienie słoneczne Las bukowy należy do górskiego zespołu buczyny karpackiej, która w okolicach Ojcowa jest reliktem z dawnych, chłodnych okresów klimatycznych. Na północnych stokach Chełmowej Góry, w miejscach najbardziej stromych, ocienionych i wilgotnych, na wapiennych głazach, u stóp skałek zachowało się kilka fragmentów lasu jaworowego. Podszycie złożone jest z leszczyny pospolitej Corylus avellana, porzeczki alpejskiej Ribes alpinum, dzikiego agrestu Ribes uva - crispa, bzu koralowego Sambucus racemosa i czarnego Sambucus nigra oraz lipy szerokolistnej Tilia platyphyllos. Ozdobą omszałych głazów jest miesięcznik trwały Lunaria rediviva i zasługująca na ochronę paproć – języcznik zwyczajny Phyllistis scolopendrium. Specyficzny chłodny i wilgotny mikroklimat dla północnych stoków posiada Wąwóz Ciasne Skałki. Do dna wąwozu rzadko dochodzą promienie słoneczne, dlatego też przez cały czas utrzymuje się tu duża wilgotność powietrza oraz niska temperatura. Spowodowane jest to występowaniem inwersji termicznych, przez co wąwozem spływa w dół zimne powietrze. Zjawisko to można zauważyć szczególnie późnym popołudniem i wieczorem. Skały masowo porastają ciepłolubne, higrofilne mszaki. W niższej części Wąwozu występuje charakterystyczna kępa kostrzewy bladej Festuca pallens, zanokcica skalna Asplenium trichomanes i murowa Asplenium ruta - muraria – typowe paprotki szczelinowe, różyczki rojnika pospolitego Sempervivum oraz płożące łodyżki macierzanki wczesnej Thymus praecox, która w okolicach Ojcowa ma jedyne w Polsce stanowiska i należy do rzadkich gatunków południowoeuropejskich W niższych, głębszych częściach zboczy i przy dnie doliny występuje grab, a swoistymi gatunkami porastającymi runo są: gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea, turzyca orzęsiona Carex hirta i jaskier kaszubski Ranunculus cassubicus. Zespół ten jest również siedliskiem tojadu mołdawskiego Aconitum moldavicum oraz ciepłolubnych, południowych roślin leśnych, które w Dolinie Prądnika osiągają północny kres swego występowania: chronionego obrazka plamistego Arum macalatum (fot.7) i ułudki leśnej Omphalodes scorpioides
Na słonecznych zboczach południowych o bardzo suchym i ciepłym mikroklimacie
(np: koło Grodziska), przeważają lasy grabowo – lipowe. Na zboczach tych odnaleźć
można piękne zarośla kserotermiczne, takie jak zespól leszczyny i gorsza sinego Peucedanum carvaria. Z drzew występują powykrzywiane, niskie okazy dębu szypułkowego Quercus robur, z krzewów zaś obok leszczyny można też zauważyć szakłak Rhamnus catharticus, tarninę Prunus spinosa, głogi Crataegus, dzikie róże Rosa canina, a na Grodzisku rzadką wisienkę karłowatą Prunus fruticosa. W bardziej zacienionych miejscach występują rośliny takie jak: okrzyn szerokolistny laserpitium latifolium, orlik pospolity Aquilegia vulgaris, kokoryczka lekarska Polygonathum officinale, pięciornik biały Potentilla alba, dzwonek brzoskwiniolistny Campanula persicifolia, miodownik melisowaty Melittis melissophyllum czy miodunka miekkowłosa Pulmonaria mollis. Na słonecznych polankach, między innymi w Dolinie Sąspowskiej występuje bodziszek krwisty Geranium pratense, oman szorstki Inula hirta oraz koniczyny – dwukłosa Trifolium alpestre i długowłosa Trifolium rubens. Na podobnych stanowiskach występuje także zbiorowisko murawowe, złożone z sucholubnych traw oraz licznych ziół. Jako osobliwości florystyczne można wymienić gatunki stepowe takie jak oman wąskolistny Inula hirta, przetacznik ząbkowany Veronica austriaca dentata i ostnica Jana Stipa Joannis, z długimi, falującymi na wietrze piórkowatymi ośćmi. Roślina ta należy do gatunków o budowie skleromorficznej. Jej łodygi oraz wąskie, szydłowate liście otacza gruba skórka, która chroni przed suszą i wysokimi temperaturami.27 W pełni kwitnienia murawy tworzą wielobarwny, zwarty kobierzec.
Ściany skalne i iglice zdobiące Ojcowską Dolinę zajęło zbiorowisko kostrzewy sinej
Festuca pallens. Obok samej kostrzewy występuje rojnik pospolity Jovibarba sobolifera,
skalnica gronkowa Saxifraga aizoon, czosnek skalny Allium montanum, i inne. Na
skałkach południowych przeważają gatunki kserotermiczne, przywiązane do siedlisk
ciepłych i suchych, natomiast przy wystawie północnej występują gatunki górskie, takie
jak kozłek trójlistny Valeriana tripteris, zanokcica zielona Asplenium viridae oraz okazałe
mchy poduszkowe.
Bogata jest również roślinność porastająca niższe partie Parku. Glony występują na
wilgotnych skałkach, a w okresie zimowym, w potokach można spotkać ginący gatunek
wodolubka Hydrurus foetidus. Występuje on rzadko, głównie na kamieniach, przybierając
postać brunatnych nici o zapachu śledzi.
Ojcowski Park Narodowy charakteryzuje się dużą liczbą odrębnych zbiorowisk roślinnych,
które rozmieszczone są w krajobrazie mozaikowo. Często kserotermiczne zarośla
sąsiadują z higrofilnymi lasami. Takie rozmieszczenie roślinności jest wynikiem
urozmaiconej rzeźby terenu oraz różnicami glebowymi i mikroklimatycznymi.
Ogromny wpływ ma również działalność człowieka w okresie ostatnich 175 lat. Na skutek
wyrębu lasów, zanikały jaworzyny i buczyny, czyli reliktowe lasy górskie. W wyniku
osuszania natomiast zniszczeniu uległy podmokłe łąki i turzycowiska. Większych
strat nie poniosła roślinność kserotermiczna, która przez działalność gospodarczą w niektórych
miejscach się rozprzestrzeniła. W efekcie powstał skomplikowany obraz szaty
roślinnej w krajobrazie dolin, sprawiający niekiedy wrażenie chaosu. Człowiek spowodował
również napływ gatunków synantropijnych, czyli dzikich roślin przenoszonych
na miejsce pierwotnej roślinności naturalnej
Nasiona i owoce synantropijne mogą być przenoszone przez człowieka przypadkowo,
np. na odzieży. Proces synantropizacji przyspiesza rozsiewanie obcych gatunków roślin,
co jest niekorzystne dla rodzimej flory występującej w Parku. Obecnie w Ojcowskim
Parku Narodowym występuje 208 gatunków synantropijnych, z czego 41 to ksenofity,
czyli gatunki obcego pochodzenia. Głównie skoncentrowane są w zbiorowiskach występujących
wśród większych grup zabudowań, w pobliżu parkingów, przy drogach,
wzdłuż szlaków oraz na terenach pozostających pod wpływem działalności człowieka.30
Na Wyżynie Krakowskiej występuje bardzo dużo gatunków, które znajdują się na Czerwonej
Liście roślin zagrożonych w Polsce. Należy tu szereg przedstawicieli flory górskiej
i kserotermicznej, a także wiele roślin związanych ze środowiskami wodnymi (aldrowanda
pęcherzykowata) oraz podmokłymi (turzyca bagienna Carex limosa, kosaciec
syberyjski Iris sibirica). Występuje tu również fiołek bagienny Viola palustris, mający
jedyne, dotychczas potwierdzone stanowisko w Polsce. Do roślin zagrożonych należy
też większość gatunku roślin storczykowatych.
Do najbardziej interesujących obiektów z charakterystyczną roślinnością w Ojcowskim
Parku Narodowym należą:* Dolina w Pieskowej Skale, z bogatą roślinnością i florą kserotermiczną w masywie skała Wernyhory oraz lasami bukowymi w wąwozach Węgielny Dół i Sokolec; * Dolina Zachwytu z jedynym stanowiskiem chabra miękkowłosego Centaurea mollis oraz bardzo interesującymi łąkami ostrożeniowymi nad potokiem; * Zbocza pod Grodziskiem ze stanowiskami rzadkich roślin kserotermicznych (wisienka stepowa Prunus fruticosa); * Góra Zamkowa w Ojcowie, porośnięta grabowo – jaworowym starodrzewem z bogatym stanowiskiem obrazków plamistych Arum macalatum; * Dolina Sąspowska, w której znajdują się najlepiej zachowane starodrzewia górskich lasów jaworowych z paprocią języcznikiem Phyllitis scolopendrium oraz buczyną karpacką; w dnie Doliny znajdują się piękne łąki ostrożeniowe, fragmenty zbiorowisk turzycowych i ziołorośle W chwili utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego szata roślinna była najważniejszym elementem środowiska przyrodniczego, mimo zmian, jakich dokonał człowiek. Już w 1956 r. ok. 14% (225 ha) powierzchni Parku objęto ochroną ścisłą, 
w 1971 r. obszar ten powiększono do 22% (344 ha). Ostatnio jednak dokonuje się niewielkich
zmian w powierzchni strefy ochrony ścisłej. Obecnie obejmuje ona zespoły
leśne na północnych stokach Chełmowej Góry, wąwóz Jamki, południowe zbocza Złotej
Góry i wąwóz Korytania. Jej powierzchnia wynosi 251 ha, co stanowi 12% terenu
OPN. Celem ochrony ścisłej jest ochrona wszystkich naturalnych procesów, jakie zachodzą
w przyrodzie żywej i nieożywionej.
Wkrótce po utworzeniu Ojcowskiego Parku Narodowego został ograniczony, a następnie
całkowicie wyeliminowany, wypas zwierząt na zboczach dolin, pokrytych ro-
ślinnością kserotermiczną, która zaczęła ustępować wkraczającej roślinności drzewiastej.
Ochrona ścisła zbiorowisk półnaturalnych spowodowała jednak zagrożenie lub wyginięcie
części tych składników flory, a także fauny, dla zabezpieczenia których utworzono
park narodowy. Miało to niekorzystny wpływ na pierwotną roślinność Parku, w
związku z tym, od 1982 r. dyrekcja Parku podejmuje działania polegające na stosowaniu
ochrony czynnej i przekształcaniu najbardziej zagrożonych stref ochrony ścisłej na
ochronę częściową
|
Darmowy hosting zapewnia PRV.PL